RYS HISTORYCZNY
Miejscowości dzisiejszej gminy Wiśniowa powstały w średniowieczu w obrębie Czarnego Lasu (Silva Negra), stanowiącego część Puszczy Karpackiej. Osady w dolinie Krzyworzeki powstały prawdopodobnie jeszcze w XIII stuleciu – choć pewne wzmianki posiadamy jedynie w przypadku Glichowa i Poznachowic (1264), które były wsiami rycerskimi. 

 Obok Glichowa powstała nieistniejąca dziś wieś Czerwin. Lipnik został lokowany na prawie średzkim w 1346 r., nieco młodsze są Kobielnik wraz z nieistniejącą Jastrzębią (1350) i Wierzbanowa (1365). Od końca XIV w. miejscowości te należały do starostwa dobczyckiego. W XV w. powstała osada smolarzy – Węglówka, również należąca do starostwa, wzmiankowana dopiero w 1581 r. Z czasem wchłonęła ona sąsiednią Węgierkę, wymienianą pod rokiem 1660 r. W wyniku sprzedaży dóbr starostwa po 1772 r., klucz wsi wokół Wiśniowej zakupił Adam Krzyształowicz. Po pewnych perypetiach trafił on ostatecznie w 1860 r. w ręce hrabiego Feliksa Romera.

Wiek XVIII i XIX był okresem wielu dramatycznych wydarzeń. W 1749 r. okolice nawiedziła plaga szarańczy, której pamiątką są kapliczki w Wiśniowej i Kobielniku. W 1831 r. wiele istnień ludzkich zabrała grasująca cholera, a w latach 1847-48 r. niespotykana klęska głodu połączona z epidemią tyfusu. Według niektórych, była to Boska Kara za bunt przeciwko szlachcie i klerowi, podsycany przez władze zaborcze, który miał miejsce w roku poprzednim. Wtedy wataha podpitego chłopstwa napadła na dwór w Lipniku, a w Wiśniowej doszło do starcia pomiędzy bandą chłopstwa z innych wsi, chcącą zaatakować plebanię, a grupą mieszkańców, którzy bronili proboszcza. Pamiątką tego zdarzenia jest krzyż stojący przy szkole.

Ważne wydarzenia rozgrywały się tu w okresie I wojny światowej. Podczas ofensywy w listopadzie 1914 r. Rosjanie zbliżyli się do Krakowa, zajmując pod koniec miesiąca Dobczyce, Kornatkę, Wiśniową, Lipnik i część Wierzbanowej. Front ustabilizował się tu na okres kilku dni. Na początku grudnia wojska austro-węgierskie przeszły do ofensywy w ramach operacji łapanowsko-limanowskiej. W dniu 5 grudnia udało się przełamać obronę rosyjską na wzgórzach Burletki oraz na Dziadkówce w Wiśniowej. Następnego dnia walki przeniosły się w rejon Raciechowic. Pamiątką tych wydarzeń są dwa cmentarze wojenne w Wiśniowej, wybudowane w 1916 r.

W 1922 r. z inicjatywy prof. Tadeusza Banachiewicza wybudowano na szczycie Łysiny stację obserwacyjną krakowskiego Obserwatorium Astronomicznego. Ponieważ teren pod budowę stacji przekazał książę Lubomirski, w 1932 najwyższy wierzchołek Łysiny nazwano na jego cześć Lubomirem. W stacji dokonywano obserwacji gwiazd zmiennych, a także innych znaczących odkryć. W 1925r. krakowski astronom Lucjan Orkisz dokonał tu odkrycia komety, a w 1936 r. pracownik obserwatorium z Węglówki, Władysław Lis odkrył kolejną. Obserwatorium spalili Niemcy w 1944 r., podczas akcji przeciwpartyzanckiej. Kilka lat temu wybudowano tu nowy pawilon, pełniący m.in. funkcje dydaktyczne (pokazy nieba, ścieżka edukacyjna).

W dniach 4 i 5 września 1939 r. na terenie gminy broniły się jednostki 10 Brygady Kawalerii. W kolejnych latach notujemy rozwój konspiracji związany z ZWZ-AK i BCh. W 1943 r. nasiliła się działalność dywersyjna, a rok później w lasach pojawiły się oddziały AK i NOW. W lecie tego roku w rejonie Lipnika było ich dziesięć, liczyły łącznie ok. 420 ludzi i tworzyły zgrupowanie AK „Kamiennik” pod dowództwem ppor. Wincentego Horodyńskiego „Kościeszy”. Główną bazą zgrupowania był obóz leśny na Łysinie, oddziały stacjonowały też w okolicznych przysiółkach. Toczyły liczne boje z Niemcami, których kulminacją była tzw. bitwa pod Łysiną (12 września 1944), w której zadano nieprzyjacielowi poważne starty. Po bitwie Niemcy ściągnęli znaczne siły przystąpili do krwawej pacyfikacji Wiśniowej, Lipnika, Glichowa i Czasławia.

WARTO ZOBACZYĆ

Glichów

Miejscowość nie ma wielu obiektów zabytkowych – praktycznie jednym jest dwór z końca XVIII w., wokół którego zachowało się otoczenie – starodrzew i niedawno przebudowany budynek gospodarczy. Okolica rekompensuje te braki pięknymi widokami na okoliczne góry i żywą wśród starszych mieszkańców tradycją walk partyzanckich.

Kobielnik

Wieś letniskowa o dużych tradycjach niepodległościowych, słynąca z pięknego krajobrazu. W jej dolnej części stoi kapliczka, upamiętniająca plagę szarańczy, która wystąpiła w 1749 r. Pod lasem, powyżej osiedli domów letniskowych zachowały się linie okopów z 1914 r.

Lipnik

Z powodu zniszczeń, które Lipnik odniósł podczas pacyfikacji z 17 września 1944 r., nie ma tu wielu – jak na tak rozległą miejscowość – tradycyjnych domostw czy budynków gospodarczych. Na skrzyżowaniu dróg stoi kapliczka domkowa z 1930 r., prócz niej są tu dwie figury i krzyż przydrożny z XIX w. W granicach Lipnika znajduje się przełęcz pomiędzy Łysiną i Kamiennikiem z Suchą Polaną – miejscem uroczystości z 3 września 1944 r., w czasie której nastąpiło poświęcenie proporca miejscowego zgrupowania AK. Dziś stoi tu pomnik, jest to miejsce corocznych Zlotów Szlakami Walk Partyzanckich. Ze względu na ciekawe zespoły łąkowe (m.in. stanowiska storczyków i krokusów) polana stanowi użytek ekologiczny).

Poznachowice Dolne

Wieś w gminie Wiśniowa, teren kulminacyjnego starcia podczas bitwy partyzanckiej z 12 września 1944 r. (pomnik). Zachowało się kilka ciekawych domów drewnianych, ze zdobieniami szczytów i ganków (pocz. XX w.).

Węglówka

Wieś posiada dwa murowane kościoły, zbudowane w krótkim okresie czasu – parafialny p.w. MB Nieustającej Pomocy z 1933 r. oraz filialny p.w. MB Anielskiej na Ślósarzówce z 1896 r. Oprócz nich znajdują się tu dwie kapliczki domkowe z XIX w. oraz figury przydrożne – w tym piękny krzyż na grzbiecie Wierzbanowskiej Góry. Klika starych zagród – najsłynniejsza na Weszkówce z 1914 r., zamieszkała, choć pozbawiona prądu. Na szczycie Lubomira, na terenie Węglówki funkcjonowało w l. 1922-44 obserwatorium astronomiczne, w którym odkryto dwie komety. Nowe Obserwatorium im. prof. T. Banachiewicza zbudowano staraniem Gminy Wiśniowa i oddano do użytku w 2007 r. Za budynkiem zobaczyć można ruiny pawilonu lunet starszej placówki oraz drugi odbudowany pawilon. W okresie letnim organizowane są tu pokazy nieba, cieszące się dużym zainteresowaniem odwiedzających.

Wierzbanowa

W Wierzbanowej stoi zabytkowa szkoła z początku XX w. oraz kilka figur przydrożnych z XIX-XX w. Poza kilkoma domami, z pięknie zdobionymi szczytami, miejscowość nie posiada innych obiektów zabytkowych. Pod szczytem Cietnia znajduje się przecinka – startowisko dla paralotniarzy.

 Wiśniowa

Do II wojny światowej Wiśniowa była znacznym ośrodkiem handlowo-kulturalnym. Zamożne społeczeństwo ufundowało liczne kapliczki i figury, datowane na k. XVIII i XIX w. Do najciekawszych należą: kapliczka na Jurkówce (k. XVIII w.), wokół której urządzono jeden z dwóch cmentarzy z I wojny światowej (drugi na wzgórzu Dziadkówka), kamienny krzyż upamiętniający rabację galicyjską z 1846 r. oraz kapliczka – pamiątka plagi szarańczy z 1749 r. Najcenniejszym zabytkiem jest drewniany kościół p.w. św. Marcina, wystawiony w 1730 r., z wolnostojącą dzwonnicą, otoczony pomnikowym starodrzewem. W barokowym ołtarzu głównym łaskami słynący obraz Matki Boskiej Wiśniowskiej z XVII w. Świątynia znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej. Nieopodal, w centrum miejscowości stoi skromna, drewniana bożnica z pocz. XX w. – jeden z nielicznych zachowanych takich obiektów w Polsce. Na miejscowym cmentarzu znajduje się zbiorowa mogiła ofiar pacyfikacji z 17-18 września 1944 r., podczas której Niemcy zamordowali 78 osób cywilnych. Corocznie w lipcu w miejscowości odbywają się Dni Wiśniowej. Warto także przyjechać w Poniedziałek Wielkanocny, aby obejrzeć tradycyjne „Dziady Wiśniowskie” – informacja: (12) 271 40 86.